Dandanakan Savaşı, Asya'da iki Türk devleti arasında gerçekleşen ve büyük kayıplarla sonuçlanan önemli bir çatışmadır. 23 Mayıs 1040 tarihinde meydana gelen bu savaş, gelişmekte olan Selçuklu Devleti ile yıkılma sürecindeki Gazne Devleti arasında olmuştur. Bu savaş, Gazne Devleti'nin yıkılmasına ve Selçuklu Devleti'nin yükselmesine sebep olmuştur. Savaşın temelinde, 840 yılında yıkılan Uygur Devleti'ne bağlı Oğuz boylarının batıya doğru göç etmesi ve diğer Türk boyları ile birleşerek Selçuk Bey önderliğinde Selçuklu Beyliği'ni kurmaları vardır.

Türk devlet yapısında boy teşkilatı önemli bir rol oynamaktadır. Selçuklu Beyliği, Gazne Devleti'ne bağlıydı ve düzenli olarak vergi ödemekte, asker göndermekte ve sınır bekçiliği yapmaktaydı. Ancak giderek büyüyen ve güçlenen Selçuklu Beyliği, 1035 yılında Ceyhun Nehri'ni geçerek Gazne Devleti'nin önemli şehirlerinden biri olan Horasan'a izinsiz girerek Gazne Devleti'ne meydan okudu. O dönemde Gazne Devleti'nin başında bulunan Mesut, bu duruma ilk başta sessiz kalsa da, Selçukluların yayılma politikası hızla devam etti.

Selçuklu Beyliği, Nesa ve Merv şehirlerinde hızla ilerleyerek Gazne Devleti'ne bağlılık karşılığında bu şehirlerde oturma, ticaret ve barınma izni istedi. Gazneli Mesut, Selçukluların tehdit oluşturduğunu fark ederek bir ordu gönderdi. 1035 yılında Nesa şehrinde Gazne ordusu ile Selçuklular karşı karşıya geldi ve Selçuklular, Gazne ordusunu ağır bir yenilgiye uğrattı. Bu zafer, Selçuklu Beyliği'nin gücünü artırdı ve Gazneli Mesut, Selçuklulara Merv, Nesa ve Ferava şehirlerinde oturma izni vermek zorunda kaldı. Ancak 3 yıl sonra Selçuklular, çevresindeki şehirlerde ticaret ve yerleşme izni isteyince Gazneli Mesut bir kez daha sefere çıktı ve yine ağır bir yenilgi aldı.

Gazneli Mesut, gönderdiği iki ordunun yenilmesi üzerine 1040 yılında bizzat ordusunun başına geçerek büyük bir savaş hazırlığına başladı. 2 yıl süren hazırlık sonunda çoğunluğu atlı süvarilerden oluşan 100.000 kişilik büyük bir ordu oluşturdu. Ocak 1040'da Nişabur şehrine giren Gazneli Mesut, Selçukluların yiyecek ve içme suyunu kirletmesi nedeniyle lojistik sorunlar yaşadı ve yavaş ilerledi. Merv şehrinde Dandanakan Kalesi önünde iki ordu karşı karşıya geldi.

Gazne ordusu, uzun yolculuk ve su kuyularına uzaklık nedeniyle yorgun düşmüş ve Selçukluların planlı saldırıları karşısında tutunamamıştır. Gazneli Mesut, ağır kayıplar vererek savaş meydanından düzensiz şekilde çekildi ve yenik düştü. Bu yenilgi sonrası Gazneli Mesut, askeri ve siyasi otoritesini kaybetti. Savaşın kaybedilmesinin birinci sorumlusu olarak görülen Gazneli Mesut, Hindistan'a doğru kaçmaya çalışırken kendi ordusu tarafından öldürüldü.

Dandanakan Savaşı'nın Sonuçları

Dandanakan Savaşı sonrası Selçuklular, Gazne Devleti'nin hazinesini ve ordusunu ele geçirerek tarih sahnesine Büyük Selçuklu Devleti olarak çıkmıştır. Bu zafer, Selçuklu Devleti'nin Orta Asya'da büyük bir güç haline gelmesini sağlamış ve İslam dünyasında önemli bir rol oynamasına neden olmuştur. Ayrıca bu savaş, Orta Asya'nın siyasi ve kültürel yapısını derinden etkilemiş ve uzun vadede bölgenin tarihsel gelişimine yön vermiştir.